Projekt oświetlenia w przestrzeni biurowej wymaga od Nas nie tylko znajomości zagadnień odnośnie najnowszych rozwiązań i możliwości ale również pewnych norm, które w przestrzeniach komercyjnych muszą zostać spełnione. Mam oczywiście na myśli dokumenty, które przygotowywane są po to aby zapewnić osobom korzystającym z konkretnych przestrzeni - funkcjonalne, komfortowe i bezpieczne warunki.
Ze względu na to, że możliwości technologiczne ulegają zmianie, nowe normy opracowywane są na podstawie dostępnej najnowszej wiedzy i badań. Aktualnie obowiązująca norma to ta wprowadzona w grudniu 2021. Poprzednia norma obowiązywała od 2011 roku! Przez te 10 lat udało się wprowadzić sporo rozwiązań, które lepiej odpowiadają na potrzeby ludzi. Do tej pory nie kładziono nacisku na wysoką jakość rozwiązań oświetleniowych jak i warunki, które należało spełnić były swoistym minimum. Stąd też w przypadku realizacji projektów, które kładły duży nacisk na budżet, zwykle można było zaoszczędzić właśnie na oświetleniu.
Stąd też aktualna norma wprowadza kilka nowych aspektów, które należy spełnić projektując oświetlenie w przestrzeniach biurowych/komercyjnych. Największą różnicą, która została zawarta w normie EN 12464-1:2021 jest wprowadzenie pojęcia „modyfikowanych wartości utrzymania natężenia oświetlenia”. Ponadto wprowadzona została również norma co do oświetlenia ściennego oraz światła odbitego/sufitowego.
Mówiąc o modyfikowanych wartościach utrzymania natężenia oświetlenia, mówimy tutaj o tym aby biorąc pod uwagę poniższe aspekty w miejscu pracy, modyfikować wartości wymaganego oświetlenia. Modyfikacja ta polegać ma na zwiększeniu natężenia światła o dwa stopnie na skali oświetleniowej. Aspekty jakie należy wziąć pod uwagę to:
- praca wizualna jest najbardziej istotna,
- wykonywana praca jest kosztowna,
- duże znaczenie ma dokładność, wyższa produktywność lub wymagana jest zwiększona koncentracja
- elementy wykonywanej pracy mają niezwykle mały rozmiar lub niski kontrast,
- praca wykonywana jest przez niezwykle długi czas,
- obszar pracy lub obszar wykonywanych czynności ma bardzo ograniczony dostęp do światła dziennego,
- zdolność widzenia pracownika jest poniżej normy.
Aby uzyskać odpowiednie natężenie światła zalecane jest skorzystanie z poniższej tabeli zgodnej z EN 12665:
Dodatkowa zmiana jaka została zawarta to parametr tzw. oświetlenia melanopowego czyli wartość oświetlenia, która jest niezbędna do codziennej synchronizacji całodobowej naszych organizmów. Osiągnięto wyższy parametr poprzez wprowadzenie wyższego natężenia światła cylindrycznego do Ezyl> 300lx.
Aktualna norma zawierająca zmodyfikowane wartości natężenia światła, lepiej odpowiada na potrzeby codziennego dnia pracy. Pomieszczenia dzięki temu są jaśniejsze i optycznie większe a ilość światła pomaga pracownikom wspierać rytm swojego organizmu. Motywacja do pracy pracowników oraz ich wydajność zostaje zwiększona, właśnie dzięki inwestycji w dobrze zaprojektowane i dobrane oświetlenie. Myślę, że jest to dobry argument dla Inwestorów, menadżerów i działów HR aby wykorzystać oświetlenie lepszej jakości.
Oświetlenie biurowe dopasowane do potrzeb pracownika [Human-Centered Design]
Jako ludzkość spędzamy we wnętrzach coraz więcej swojego czasu. Aktualnie jest to wartość ok 92% w tym ok 25% w biurach lub urzędach. Mamy jednak w sobie zakorzenioną potrzebę światła dziennego. Jeszcze setki a nawet dziesiątki lat temu spędzaliśmy większą część naszego życia na zewnątrz z dostatecznym dostępem do światła dziennego dlatego też w mniejszym stopniu dosięgały nas takie dolegliwości jak depresja czy bezsenność tak bardzo obecna w naszych życiach dziś.
Tutaj warto zaznaczyć, że w żaden sposób światło sztuczne nie zastąpi nam światła naturalnego, słonecznego. Na pewno nie zapewni nam ono tak dużej dawki witaminy D. Mimo, iż zastąpić się go nie da, jest możliwość aby świadomie minimalizować skutki korzystania z oświetlenia sztucznego. Widząc wiele aktualnie przygotowywanych projektów wnętrz biurowych odnoszę wrażenie, że projektuje się ze względu na ich estetykę a nie funkcjonalność. To co modne, nie zawsze jest dobre dla ludzi przebywających w takich wnętrzach. Biuro czy miejsce do pracy, nie jest klubem. Projektując takie wnętrza warto pomyśleć o tym, że będą w nich pracować ludzie, którzy spędzą tam przeciętnie 1/3 swojego dnia. Biorąc odpowiedzialność za dobrostan pracowników, należy skorzystać z zasad projektowania oświetlenia, które zawarte są w Human-Centered Design tj. minimalizowanie efektu olśnienia czy dostosowanie natężenia oraz temperatury barwowej światła do pory dnia.
Jak oświetlenie wpływa na nasze życie?
Aby w naszym organizmie nie był produkowany hormon snu tj. melatonina, potrzebujemy dziennej dawki światła w ciągu dnia jest to 250 MEDI lux. Jest to oczywiście wartość minimalna. Mniejsze natężenie światła odczytywane jest przez organizm ludzki jako ciemność. Przeliczając to na dzienną dawkę światła, potrzebujemy ok 5000 lx godzin. Powinniśmy otrzymać taką ilość światła najlepiej rano lub w drodze do pracy. Taki zastrzyk światła pozwoli nam na zachowanie czujności, motywacji oraz prawidłowy sen po pracy.
Inną ludzką potrzebą są jasne, duże przestrzenie powyżej poziomu naszego widzenia. Odzwierciedlać ma to uczucie jakie mamy gdy stoimy w ciągu dnia na otwartej powierzchni na zewnątrz a nad naszą głową znajduje się czyste niebo. Na początku naszego dnia i pod jego koniec powinniśmy korzystać ze światła lekko przyciemnionego oraz w dosyć ciepłej barwie tj. poniżej 3300K. Po południu kiedy na zewnątrz zaczyna się ściemniać nie powinniśmy już korzystać ze światła odbijającego się od sufitu, które je rozświetla. Naturalnie o tej porze, niebo nie jest już jasne.
Dodatkowo aby poprawnie funkcjonować w świetle sztucznym potrzebujemy w odpowiedni sposób postrzegać kolory. Dlatego powinniśmy położyć duży nacisk na współczynnik oddawania barw Ra>90/95 tak aby kolory w naszych wnętrzach odpowiadały naturalnej kolorystyce.
Ostatnia lecz nie najmniej ważna kwestia to kształt opraw emitujących światło. W naturze kształty prostokątne czy kwadratowe generalnie nie występują a na pewno nie emitują światła. Dlatego tak bardzo lubiane panele LED 60x60 powodują w nas rozdrażnienie i zaniepokojenie. Okrągłe kształty kojarzyć będą nam się zawsze z naturalnym źródłem światła - słońce, księżyc. Powinniśmy również unikać dużych kontrastów we wnętrzach. Powoduje to częstą akomodację oka oraz zmęczenie wzroku i trudność z koncentracją. Dlatego też oprócz światła bezpośrednio doświetlającego stanowiska pracy, należy skupić się również na oświetleniu pobocznym - bezpośrednim lub pośrednim.
Jak zaplanować korzystanie z zaprojektowanego oświetlenia
W dalszym ciągu natura daje nam tutaj sporo podpowiedzi. Jeśli przebywamy w rozproszonym, równomiernym świetle - takim właśnie jakie emitują panele LED, nasz organizm odczytuje je jako dzień z wysoką mgłą. W takich warunkach ciężko jest być kreatywnym czy wydajnym pracownikiem. Natomiast jeśli oprócz światła rozproszonego wykorzystamy wąskie wiązki światła, które pozbawione są efektu olśnienia, padają na ściany czy podłogę, odczytamy je jako słoneczny dzień.
Późnym popołudniem i wieczorem powinniśmy korzystać już tylko ze światła kierunkowego o cieplejszej barwie. Bardzo ciepłe światło ~ 2000K sprawi, że będziemy się uspokajać, tracić czujność i szykować się do snu. Każde pomieszczenie powinno posiadać kilka niezależnych obwodów, które w odpowiedniej porze dnia możemy włączać i wyłączać aby nasz organizm naturalnie rozpoznawał porę dnia.
Energooszczędność w oświetleniu biurowym
Aktualnie wielu inwestorów, właścicieli firm zastanawia się w jaki sposób mogą obniżyć koszty energii elektrynczej. W ich przestrzeniach znajduje się wiele urządzeń elektrycznych, które odgórnie zakładają ilość wykorzystanej energii. Ciężko byłoby obniżyć zużycie energii komputerów, ekspresów do kawy, klimatyzacji czy automatyki.
Jednak jeśli chodzi o oświetlenie, możemy stosując kilka prostych zasad, pomóc w optymalnym jego wykorzystaniu. Jak możemy zredukować wykorzystanie energii elektrycznej?
- korzystać z dużej ilości światła dziennego - jest darmowe
Przez co najmniej 9 miesięcy w roku jesteśmy w stanie korzystać ze światła dziennego w godzinach pracy od 9-16 w miejscach pracy z dostępem do niego. Oczywiście nie w każdym momencie dnia jest to możliwe w pełni ze względu na silne, oślepiające promienie słoneczne. Natomiast stosowanie zaciemniania pomieszczeń powinno być wykorzystywane tylko tam gdzie jest ono niezbędne. Aby nasze oczy nie męczyły się szybko stanowiska pracy powinny znajdować się w pobliżu okien, gdzie pracownik będzie miał możliwość odwrócić wzrok od monitora by popatrzeć w dal. Takie działania również sprzyjają naszemu zdrowiu, pozwalają unikać problemu z krótkowzrocznością.
- korzystanie z czujników zmierzchu/jasności aby w trakcie dostępu do światła dziennego oprawy oświetleniowe były wyłączane lub ściemnianie
Jeśli w biurze występują przestrzenie gdzie pracownicy mają dostęp do światła dziennego, czujniki powinny w takim przypadku gasić lub ściemniać oświetlenie do wartości, która jest niezbędna. W taki sposób możemy oszczędzić nawet do 20% energii elektrycznej.
- korzystanie z czujników ruchu, które zapewnią, że światło nie będzie wykorzystywane w momencie kiedy nie jest ono niezbędne - zapominalscy pracownicy potrafią stanowić problem w tym aspekcie
Czujnik ruchu podczas dnia pracy powinien zostać ustawiony na ok 10 min i ściemniać oświetlenie do ok 20% natężenia podstawowego. W przypadku wieczorów i nocy możemy ustawić czas na 1 min oraz ściemniać oświetlenie do zakresu 0-5%. W taki sposób możemy zaoszczędzić nawet do 40% energii elektrycznej. Dodatkowo wykorzystywanie takich rozwiązań może pomóc nam w optymalnym wykorzystywaniu światła pod względem żywotoności opraw. Możemy w takim przypadku korzystać z 50 000h światła przez 20 lat a nie 12.5 lat.
- energooszczędne, wydajne, ledowe źródła światła
Aktualnie oprawy słabsze <15W mogą osiągać wydajność świetlną na poziomie 100lm/W. Przy oprawach mocniejszych pojawiają się wartości do 140lm/W. Dlatego też nie można brać pod uwagę tylko mocy opraw wyrażonej w W. Jest to tylko informacja mówiąca nam o poborze mocy a nie o wydajności. Realna ilość światła jaka emitowana jest przez dane źródło wyrażona określona jest jako strumień światła wyrażony w lm. Wydajność świetlna uzależniona jest również od kąta padania światła czy koloru oprawy oświetleniowej.
- wykorzystywanie chłodniejszego światła w trakcie dnia pracy, jest ono wydajniejsze
- używanie opraw o wysokim współczynniku podtrzymania